اسراف نکنیم
اسراف نکنیم
امام صادق علیه السلام مشاهده کرد میوه ای را نیم خورده از خانه بیرون انداخته اند، خشمگین شد و فرمود: اگر شما سیر هستید خیلی از مردم گرسنه اند خوب بود آنرا به نیازمندیش می دادید. (مجموعة الاخبار، باب 171، حدیث)
از مهمترین عوامل هدایت و رستگاری، اعتدال و رعایت حدود الهی ست و اسراف درست نقطه ی مقابل آن است. اسراف به معنای تجاوز از حد و زیاده روی کردن، و عملی مخالف ساده زیستی و راهی برای گستردن دام های شیطان است. خداوند در سوره اعراف می فرماید: «کلوا واشربوا ولاتسرفوا انه لایحب المسرفین » بخورید و بیاشامید و اسراف نکنید که خداوند مسرفان را دوست ندارد.
ما در این نوشتار به بررسی اجمالی این رذیله ی اخلاقی می پردازیم:
اسراف در روایات:
درباب مذمت اسراف احادیث فراوانی وارد شده که ما در اینجا به ذکر چند مورد بسنده میکنیم:
1ـ امام علی (علیه السلام) فرمود: از برترین شرافت‌ها، خود داری از زیاده روی و اسراف است. «غررالحکم، ص 370»
2ـ امام علی (علیه السلام) فرمود: از نشانه‌های جوانمردی آن است که میانه‌روی کنی و از زیاده‌روی پرهیز نمایی. «غررالحکم، ص 376»
3ـ رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) از کنار سعد در حالی که وضو می‌گرفت، گذشت و فرمود: ای سعد! این چه اسرافی است؟ عرض کرد: آیا در وضو گرفتن هم اسراف وجود دارد؟ حضرت فرمود: آری، هرچند کنار چشمه ای جاری باشی. «تفسیر صافی، ص 283»
4ـ امام علی (علیه السلام) فرمود: بخشش‌های بی جا (از مال و ثروت) زیاده روی و اسراف است و آن مال بخشنده اش را در دنیا رفعت می دهد و در آخرت به زیر می‌کشد (خوار و ذلیل می‌کند). «نهج البلاغه، خطبه 126»
امام علی (علیه السلام) فرمود: از نشانه‌های جوانمردی آن است که میانه‌روی کنی و از زیاده‌روی پرهیز نمایی. «غررالحکم، ص 376»
5ـ امام صادق (علیه السلام) فرمود:میانه روی را خدای بزرگ و بلند مرتبه دوست دارد و بر اسراف و زیاده روی خشم می‌ورزد، حتی به اندازه دور انداختن هسته خرمایی؛ زیرا قابل مصرف است و یا به مقدار دور ریختن باقی مانده نوشیدنی. «بحار الانوار، ج 71، ص 346»
معیار اسراف
احادیثی از حضرت امام صادق (علیه السلام) نقل است که در مورد اسراف به اصحاب می فرمایند: کمترین حد اسراف این است که لباسی را که بیرون خانه برای حفظ آبرو میپوشی در داخل خانه نیز بپوشی یا باقیمانده آب و غذا را که در ظرف میماند دور بریزی و یا خرما را خورده و هسته آن را دور اندازی. (میزانالحکمه، 4/448)
در بعضی از احادیث آمده است که در هنگام وضو گرفتن باید مواظب باشیم که دچار اسراف نشویم و مقدار یک مد (معادل سه چهارم لیتر) آب برای وضو کفایت می‌کند.
و نیز احادیثی از حضرت امام صادق (علیه السلام) نقل شده است که از آن جمله این حدیث است که «عیاشی از ابان بن تغلب» از آن حضرت نقل می‌کند که مال و ثروت از آن پروردگار است که آن را در نزد مردم به امانت گذاشته است و به آنها اجازه فرموده که در حد اعتدال و میانه‌روی بخورند و بیاشامند و لباس بپوشند، و نکاح کنند، مرکب سواری داشته باشند و مازاد آن را به فقرای مؤمنین ببخشند و بدین وسیله اختلافات طبقاتی را از بین ببرند و پراکندگی ها را ترمیم کنند و کسی که اینگونه عمل می‌کند، آنچه را که میخورد و میآشامد، اعمالش مباح است و نکاح او و استفاده از مرکبش نیز حلال میباشد و کسی که از این حد تجاوز کند بر او حرام است و سپس فرمود که اسراف نکنید که خداوند مسرفان را دوست ندارد.
در حدیثی دیگر می فرماید: «کسی که چیزی را در غیر اطاعت خدا انفاق کند او مبذر است و کسی که در راه خدا چیزی را انفاق کند او مقتصد است. (تفسیر برهان، 2/416) در این جا معلوم میشود که بذل و بخشش اگر به قصد و نیت الهی نباشد حکم اسراف را دارد و اصولا از دید اسلام چنین عملی اخلاقی و پسندیده نیست .
اسراف ضایع کردن نعمات است و باعث ضرر رساندن به مال انسان و از بین رفتن آن در مدت زمانی کوتاه می شود و همچنین زندگی انسان را به جهنمی از فقر و نداری تبدیل می کند. اسراف کار، عاقبتی جز جهنم ندارد. خداوند در سوره مؤمن آیه 43 مسرفین را یاران آتش خوانده است
اسراف در نعمتها
هارون الرشید پنجمین خلیفه عباسی روزی به گوشت جزور یعنی شتر جوان که وارد ماه ششم شده باشد میل پیدا کرد. آشپز هر روز غذایی از گوشت آن شتر تهیه کرد و کنار غذاهای چندین رقم سفره خلیفه می گذاشت . روزی هارون لقمه ای از غذای گوشت جزور را برداشت و بر دهان گذاشت ، جعفر برمکی وزیر هارون خندید. هارون گفت : چرا می خندی ؟ اصرار کرد تا علت خنده را بگوید، جعفر گفت : آیا می دانی این لقمه چقدر تمام شد؟ هارون گفت : نه ، چقدر تمام شده ؟ جعفر گفت: صد هزار درهم . هارون گفت : یعنی چه؟ چطور ممکن است . جعفر برمکی گفت : فلان روز که میل به گوشت شتر جزور کردی، چنین گوشت در دسترس نبود، از آن روز تا به حال دستور دادم هر روز یک شتر جوان ذبح کنند و گوشتش را بپزند، تا هر وقت شما میل به آن کردی آماده باشد. امروز شما میل پیدا کردید، تا کنون 400 هزار درهم صرف خریداری شتر جزور کردم ، از این رو می گویم: این لقمه اینقدر تمام شده است.
سخن آخر اینکه:
اسراف ضایع کردن نعمات است و باعث ضرر رساندن به مال انسان و از بین رفتن آن در مدت زمانی کوتاه می شود و همچنین زندگی انسان را به جهنمی از فقر و نداری تبدیل می کند. اسراف کار، عاقبتی جز جهنم ندارد. خداوند در سوره مؤمن آیه 43 مسرفین را یاران آتش خوانده است. یعنی اسرافکار اول جهنمی که در دنیا به واسطه گرفتاری در دام فقر و پریشانی و دست نیاز سوی دیگران بردن، برای خود درست کرده است و دیگری جهنمی که بواسطه اطاعت نکردن از فرمان خداوند در آخرت برای خود مهیا نموده است.
پس بیائیم تا از نعمت های الهی درست استفاده کنیم و بدون جهت آنها را حرام نکنیم و هدر ندهیم تا از این طریق جزء اسراف کاران قرار نگیریم. چرا که اسراف از گناهان کبیره است که پیامد های دنیوی و اخروی سختی برای انسان دارد.
منابع:
سایت اندیشه قم
کتاب: یکصد موضوع 500 داستان / سید علی اکبر صداقت
تفسیر برهان ج 2
