به مناسبت سالروز دستگیری امام کاظم(ع) توسط هارون
به مناسبت سالروز دستگیری امام کاظم(ع) توسط هارون
مواضع امام کاظم علیه السّلام در قبال خلفای معاصرشان
مقدمه: هر چند ائمه ـ علیهم السّلام ـ هر کدام در شرائط خاص خود بودند،
ولی از آنجایی که هدفشان مشترک بود، برنامه هایشان بر اساس شرائط خاص زمان
خود تنظیم و همان هدف را دنبال کرد ند . در کل برخورد ائمه ـ علیهم
السّلام ـ با خلفای غاصب به صورت مسلحانه نبوده است، بلکه به صورت
مبارزههایی گوناگونی صورت گرفته است: که به برخی اشاره میشود:
1. عدم همکاری با خلفای غاصب، تا جایی که اسلام به خطر نیفتد[1].
2. بحث و مناظره با علمای درباری و توبیخ آنها[2].
3. زیر سئوال بردن مشروعیت حکومت حاکمان در بحث و گفتگو با حاکمان معاصر خود و علمای درباری[3].
4. فعالیت های فرهنگی و علمی گسترده و تربیت شاگردان خاص.
5. تلاش برای احقاق حق امامت و تبیین جایگاه امامت.
امام کاظم ـ علیه السّلام ـ ، همین رویه را در پیش گرفت و از هر گونه
اقدام و برنامه هایی که حکومت در برابر آن حساسیت نشان دهد، خوداری کرد.
از این رو دنباله برنامة علمی پدر را گرفت و بر تربیت شاگردان بزرگ و رجال
علم و فضیلت پرداخت[4].
خلفای معاصر:
الف: منصور دوانیقی (136ـ158 هـ).
ب: محمد معروف به مهدی (158ـ 169 هـ).
ج: هادی عباسی (169ـ170 هـ).
د: هارون الرشید (170ـ193 هـ)[5].
در دوران حکومت این خلفا هر کدام برنامه خاصی برای سرکوبی شیعه داشتند.
جریان و دوران امامت:
جریان امامت از رحلت پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ (درماه صفر سال 11
هجری) تا وفات امام حسن عسگری ـ علیه السّلام ـ (ماه ربیع الاول سال 260
هجری) چهار دوره گذراند که هر دوره دارای ویژگی هایی است.
الف: دورة صبر و مدارا با خلفای معاصر (از سال 11 تا 35 هـ).
ب: دورة به قدرت رسیدن امام (از سال 35 تا 40) و همان چند ماه خلافت امام حسن ـ علیه السّلام ـ .
ج: دورة تلاش سازندة کوتاه مدت برای ایجاد حکومت اسلامی (از سال 41 تا 61 هـ).
د: دورةتعقیب و ادامه همین روش در برنامه های دراز مدت بود[6].
بر اساس تقسیم بندی ادوار چهار گانه امامت پس از رحلت پیامبر ـ صلی الله
علیه و آله و سلم ـ زندگانی امام کاظم ـ علیه السّلام ـ در دورة چهارم
قرار داشته است، یعنی:
1. دورة نومیدی از پیروزی حرکت مسلحانه.
2. کوشش سازنده به امید ایجاد حکومت اسلامی و یا زمینه های آن توسط خاندان پیامبر ـ صلی علی علیه و آله ـ در دراز مدت.
3. زمینه سازی برای رسیدن به این هدف از رهگذر کار فرهنگی و تربیت نیروی انسانی متناسب.
4. تبیین تفکّر اصیل اسلامی و نشان دادن بدعت ها و تحریف ها[7].
اشاره به نمونه ای از اختناق و سختگیری های حاکمان جور به ظاهر تشیع؛ که
خود بیانگر فضای حاکم بر آن زمان و موضع حکیمانه امام کاظم ـ علیه السّلام
ـ است.
الف: وصیت نامة امام صادق ـ علیه السّلام ـ برای جانشینی:
1. خلیفه وقت، منصور دوانیقی.
2. محمد بن سلیمان (فرماندار مدینه و جاسوس خلیفه).
3. عبدالله بن جعفر بن محمد (برادر بزرگ امام ـ علیه السّلام ـ ).
4. موسی بن جعفر ـ علیهما السّلام ـ .
5. حمیده (همسر حضرت صادق ـ علیه السّلام ـ ).
این نحوة وصیت نامه بیانگر اختناق شدید فضای حاکم بر جامعه است و نشان
دهندة موضع نیمه مخفی و زیرکانه و هوشیارانه ائمه ـ علیه السّلام ـ در
برابر آن است. هدف امام صادق ـ علیه السّلام ـ از نوشتن وصیت نامه به این
شکل، چیزی جز حفظ جان امام بعد از خود و بقای اسلام نبوده است.
ب: گفتگوی مهدی عباسی با امام موسی کاظم علیه السّلام
در یکی از سالها مهدی وارد مدینه شد و پس از زیارت قبر پیامبر ـ صلی الله
علیه و آله ـ با امام کاظم ـ علیه السّلام ـ ملاقات کرد و برای آنکه به
گمان خود از نظر علمی آن حضرت را آزمایش کند: بحث حرمت «خَمر» شراب در
قرآن پیش کشید و پرسید: آیا شراب در قرآن مجید تحریم شده است؟ آنگاه اضافه
کرد: مردم اغلب می دانند که در قرآن از خوردن شراب نهی شده، ولی نمی دانند
که معنای این نهی حرام بودن آن است! امام فرمود: بلی حرمت شراب در قرآن
مجید صریحاً بیان شده است. مهدی ـ در کجای قرآن؟ امام ـ آنجا که خداوند
(خطاب به پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ ) می فرماید: «بگو پروردگار من،
تنها کارهای زشت، چه آشکار و چه پنهان و نیز «إثم» (گناه) و ستم بناحق را
حرام نموده است...[8]». آنگاه امام فرمود: مقصود از کلمة «إثم» در این آیه
که خداوند آن را تحریم نمود، همان شراب است، زیرا خدا در آیة دیگری می
فرماید اگر از شراب و قمار می پرسند، بگو در آندو «و اثم کبیر» و سودهایی
برای مردم است و گناهش از سودش بزرگتر است[9]». واثم که در سورة اعراف
صریحاً حرام معرفی شده، در سورة بقره در مورد شراب و قمار به کار رفته
است، بنابراین شراب صریحاً در قرآن حرام معرفی شده است. مهدی سخت تحت
تأثیر استدلال امام قرار گرفت و بی اختیار رو به علی بن یقطین کرد و گفت:
به خدا این فتوی، فتوای هاشمی است؛ علی بن یقطین گفت: «شکر خدا را که این
علم را در شما خاندان پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ قرار داده
است» مهدی از این پاسخ نارحت شد و در حالی که خشم خود را به سختی فرو می
خورد، گفت: «راست میگویی ازی رافضی[10]».
و روزی هارون به آن حضرت
اعلام کرد که حاضر است «فدک» را به او برگرداند. امام فرمود: در صورتی
حاضرم فدک را تحویل بگیرم که آن را با تمام حدود و مرزهایش پس بدهی! هارون
پرسید: حدود و مرزهای آن کدام است؟ امام فرمود: اگر حدود آن را بگویم هرگز
پس نخواهی داد. هارون اصرار کرد و سوگند یاد نمود که این کار را انجام
خواهد داد. امام حدود آن را چنین تعیین فرمود:
حد اولش، عدن؛ حد دومش، سمرقند؛ حد سومش، آفریقا؛ حد چهارمش، ارمنیه و بحر خزر است.
هارون با شنیدن هر یک از این حدود، تغییر رنگ می داد و بشدت ناراحت می شد،
با شنیدن حدود چهارگانه، نتوانست خود را کنترل کند و با خشم و ناراحتی
گفت: با این ترتیب چیزی برای ما باقی نمی ماند! امام فرمود: می دانستم که
نخواهی پذیرفت و به همین دلیل از گفتن آن امتناع داشتم! امام ـ علیه
السّلام ـ با این بیان به نوعی مطالبة حکومت و خلافت را نمود که حق اهل
بیت بود که توسط غاصبان، از آنها غصب شده و آنچه حضرت زهرا (س) در باره
فدک و استرداد آن اقدام کرد همین معنا بود که درباره حق غصب شده همسر و
فرزندانش تلاش نمود و در تاریخ روشن کرد که همه مدعیان غاصب اند.
نتیجه:
از آنچه که گفته شد مواضع امام در قبال خلفای معاصرش بر این محورها استوار بود.
الف: عدم همکاری امام با دستگاه خلافت.
ب: زیر سؤال بردن مشروعیت حکومت حاکمان و غاصب جلوه دادن آن.
ج: عدم کوتاهی امام ـ علیه السّلام ـ در مواضعی که فرصت بحث و مناظره پیش
می آمد تا عدم مشروعیت حکومت عباسی را آشکار و حقانیت اهل بیت ـ علیهم
السّلام ـ برای حکومت را ثابت کند.
د: تلاش برای ایجاد حکومت اسلامی در برنامه های گوناگون.
ر: اثبات حق کاکمیت بر تمام جهان اسلام برای امامت.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر، ج 6، ص 73.
2. ابن حجر هیثمی، لصواعق المحرقه، قاهره، مکتبه القاهره، ص 204.
3. مجلسی، بحارالانوار، ج 48، ص 126.
4. جعفر مرتضی العاملی، زندگی سیاسی امام جواد ـ علیه السّلام ـ ، دفتر انتشارات اسلامی، 1380، ص 67.
پی نوشت ها:
[1] . مفید، ارشاد، انتشارات اسلامیه، 1380 هـ .ش، ص 578.
[2] . همان، ص 578.
[3] . ابن ابی الفتح الاربلی، کشف الغمه، دارالاضواء، بیروت، لبنان، 1405 ـ 1985 قم.
[4] . قمی، عباس، (حاج شیخ عباس قمی)، الأنوار البهیة، مشهد، مؤسسة منشورات دینی مشهد، ص 170.
[5] . مفید، ارشاد، انتشارات اسلامیه، 1380 هـ .ش، 565 و 569.
[6] . آیت الله خامنه ای، سید علی، پیشوای صادق، تهران، انشارات سید جمال، (بی تا) ص 21.
[7] . پیشوایی، مهدی، سیره پیشوایان، مؤسسه امام صادق ـ علیه السّلام ـ ، قم، 1375، هـ ش، ص 238.
[8]. «قل ابّی حمرّم ربّی الفواحیش ما ظهر مبنها و ما بطن والاتم والبغی بغیر الحقّQ}، اعراف، 33.
[9]. «یسئلونک عن الخمر والمسر قل فیها اثمٌ کبیرٌ و منافعٌ للنّاس واثمهی اکبر من نقعهماQ}، بقره، 219.
[10] . کلینی، الفروع من الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ج 6، ص 406.
مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم
درخواست تبادل لینک دارم
اگه قبول کردی به ما اطلاع بده
اینم تارنمای ما
http://6gosheh.blog.ir/